Casus
Een Saoudische Arabier ontsnapt uit een psychiatrische instelling waar hij met een IBS is opgenomen. De psychiater van dienst kan geen psychiatrisch ziektebeeld vaststellen en de Saoudier zou na 4 dagen wel weer naar huis zijn gestuurd. De reden voor zijn opname was dat hij in zijn omgeving rondvertelde dat hij terug wilde naar zijn vaderland om zijn handen af te laten hakken omdat hij daar ooit een diefstal had begaan. Nogal vreemd dus, maar niet officieel gestoord… Kan dat, normaal zijn en toch de wens hebben om je handen af te laten hakken?
Uw columnist terug naar Zwolle – volkomen normaal?
Utrecht Centraal (foto SvS, iPhone 6s)
Deze zaak deed me denken aan een verhaal dat ik in mijn Zwolse jaren las, op zeer jeugdige leeftijd, van de Amerikaanse auteur Edgar Allen Poe, getiteld ‘Het verraderlijke hart’. Ik ontleen de volgende samenvatting aan Wikipedia:
„De hoofdpersoon, tevens verteller, woont samen met een oude man die een lui oog heeft, hetgeen hem tot razernij brengt. Hij beschrijft zichzelf overigens herhaaldelijk als iemand die geestelijk volkomen normaal is, maar overgevoelige zintuigen heeft. Hij wordt zo door het beeld van dat luie oog gepijnigd, dat hij iedere avond probeert de man te doden. Het kost hem elke avond een uur om de deur van de slaapkamer van de oude man zo zachtjes mogelijk te openen, maar als hij de man ziet slapen, met zijn beide ogen gesloten, ziet hij van zijn moordplannen af en gaat weer terug. Op een avond echter is het weer zover, maar valt het licht van zijn lantaarn rechtstreeks op het geopende oog. Tegelijkertijd dringt tot zijn oren het geluid door als van een in katoen gewikkeld horloge, dat hij interpreteert als de hartslag van de oude man. Het geluid lijkt steeds harder te worden, tot hij het gevoel krijgt dat het hart op het punt staat te barsten. Uit angst dat ook de buren het geluid zullen horen, doodt hij uiteindelijk de man.
Vervolgens probeert hij opnieuw zijn gezondheid van geest te bewijzen door uiteen te zetten hoe zorgvuldig hij te werk ging bij het laten verdwijnen van het lijk. Hij hakt het in stukken en verstopt de delen onder de houten vloer van het huis. Kort daarna komt de politie, gealarmeerd door de buren, maar er wordt niets aangetroffen. Even lijkt het erop dat de dader ongestraft zal blijven. Maar dan hoort hij weer het kloppen van een hart, steeds harder en harder en harder. Ervan overtuigd dat hij het hart van de oude man hoort kloppen onder de vloer, wordt hij radeloos, bekent de moord, en vertelt de politie waar hij het lijk verborgen heeft.”
Deze handen van M.C. Escher (Leeuwarden, 17 juni 1898 – Hilversum, 27 maart 1972) illustreren mooi de dwanggedachten (?) van onze Saoudier. Het verhaal gaat namelijk nog verder.
Casus (vervolg): afgehakte handen…
Sprinter (foto SvS, iPhone 6s)
De ontsnapte Saoudier legt 69 dagen na zijn ontsnapping uit de kliniek zijn beide armen op de treinrails en laat ze door de trein afsnijden…
Na een herstelperiode in het ziekenhuis stelt hij de kliniek aansprakelijk voor de schade die het gevolg is van het feit dat hij nu beide handen mist.
Oordeel Rechtbank en Hof
Rechtbank en Hof wijzen de vordering af wegens het ontbreken van causaal verband. De kern van de door de Saoudier geformuleerde grieven is gericht tegen het oordeel van de rechtbank (en de daaraan ten grondslag gelegde motivering) dat het causaal verband (in de zin van condicio sine qua non-verband) tussen de ontsnapping en de automutilatie ontbreekt. Naar het oordeel van het hof gaan de tegen het vonnis van de rechtbank gerichte bezwaren echter niet op en wel op grond van de volgende overwegingen:
„6. De kern van de door [appellant] geformuleerde grieven is gericht tegen het oordeel van de rechtbank (en de daaraan ten grondslag gelegde motivering) dat het causaal verband (in de zin van condicio sine qua non-verband) tussen de ontsnapping en de automutilatie ontbreekt. Naar het oordeel van het hof gaan de tegen het vonnis van de rechtbank gerichte bezwaren echter niet op en wel op grond van de volgende overwegingen:
– naar Bavo onbestreden, gemotiveerd heeft aangevoerd, wordt bij een inbewaringstelling bij 58% van de patiënten de gedwongen opname reeds binnen enkele dagen beëindigd;
– op 6 november 2011 stond een zitting in het kader van de BOPZ gepland ter beoordeling van de vraag of de inbewaringstelling van [appellant] zou moeten worden voortgezet;-
– tijdens de opname zijn geen psychotische of andere psychiatrische verschijnselen bij [appellant] vastgesteld; het is aannemelijk dat in de korte tijd tussen de ontsnapping van [appellant] en de geplande zitting geen verandering in dat beeld zou zijn opgetreden;
– gelet op het ontbreken van psychotische of andere psychiatrische verschijnselen tijdens de opname, het rustige en redelijke gedrag van [appellant] en zijn herhaalde mededeling dat hij niet van plan was zichzelf iets aan te doen, werd niet langer voldaan aan het gevaarscriterium en is aannemelijk dat bij de zitting van 6 november 2011 de inbewaringstelling niet zou zijn verlengd;
– dat door Bavo tijdens de gedwongen opname geen diagnose is gesteld, komt niet doordat Bavo [appellant] tijdens die periode niet of onvoldoende heeft onderzocht of geobserveerd, maar doordat bij de door [psychiater] verrichte onderzoeken en uit de observaties van het verpleegkundig personeel van Bavo geen, althans onvoldoende aanwijzingen voor enig psychiatrisch ziektebeeld waren gebleken;
– zelfs indien de inbewaringstelling voor langere tijd zou zijn voortgezet, is aannemelijk dat [appellant] dan op een later moment in de periode tussen zijn opname en het ongeval zou zijn ontslagen, mede gelet op de voldoende onderbouwde en onvoldoende gemotiveerd betwiste stelling van Bavo dat in de meeste gevallen van inbewaringstellingen de patiënt binnen vier weken na aanvang van de gedwongen behandeling wordt ontslagen;
– [appellant] is na zijn ontsnapping niet onmiddellijk of binnen korte tijd tot automutilatie overgegaan; pas ruim twee maanden na zijn ontsnapping heeft het ongeval plaatsgevonden, hetgeen erop wijst dat gedurende een zekere periode aansluitend aan de ontsnapping niet werd voldaan aan het gevaarscriterium, althans dat dit niet kenbaar was voor degenen die over een verlenging van de gedwongen opname zouden gaan beslissen;
– direct na het ongeval vertoonde [appellant] evenmin psychotische verschijnselen en toonde hij bovendien weinig tot geen berouw met betrekking tot de automutilatie, en ook gedurende de vier maanden waarin [appellant] na het ongeval opgenomen is geweest in het Erasmus Medisch Centrum, zijn bij hem geen psychotische verschijnselen vastgesteld, welk een en ander mede aannemelijk maakt dat de gedwongen opname van [appellant], indien hij niet zou zijn ontsnapt, op enig moment gedurende de periode tussen 4 november 2006 en 13 januari 2007 zou zijn beëindigd.
7. Gelet op het onder 6 overwogene staat naar het oordeel van het hof in voldoende mate vast dat de automutilatie niet in causaal (in de zin van: condicio sine qua non) verband staat met de ontsnapping. Hierop stuiten alle grieven van [appellant] af. De conclusie is dan ook dat het bestreden vonnis moet worden bekrachtigd. [appellant] zal, als de in het ongelijk gestelde partij, worden veroordeeld in de kosten van het geding in hoger beroep.”
Wat hier van te denken?
Uw columnist op Station Tilburg Universiteit (foto SvS, iPhone 5 resp. iPhone 5s)
Geen causaal verband? De man wordt opgenomen in een gesloten inrichting omdat hij zijn handen wil laten afhakken. Dan ontsnapt hij en twee maand later laat hij zijn handen afsnijden door de trein. Hoe duidelijk wil je het hebben? Zouden we hier eigenlijk niet de omkeringsregel moeten toepassen? Zie over deze regel Hartlief in Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, 2015, nr. 215. Maar zelfs dan zou de kliniek aannemelijk gemaakt kunnen hebben dat de schade (het afsnijden van de handen) ook zonder de tekortkoming (het niet voorkomen van de ontsnapping) zou zijn ontstaan….
Ik weet het niet…
Ik blijf moeite houden met de conclusie dat er geen causaal verband bestaat tussen de ontsnapping uit de inrichting waar hij – met de wijsheid van achteraf – niet voor niets is opgenomen. Maar, is de Bavokliniek eigenlijk wel onzorgvuldig geweest? Op het eerste gezicht wel, want meneer is ontsnapt, wat duidelijk niet de bedoeling is geweest. Maar wat meer inzoomend op de feiten zoals we die uit de uitspraak van het Hof kunnen kennen, heb ik toch enige twijfel of dat wel zo is. Immers, hij is onderzocht door naar we mogen aannemen serieuze psychiaters. Die constateren geen psychiatrisch ziektebeeld en bovendien verzekerde hij zijn behandelaars dat hij niet van plan was zichzelf iets aan te doen. Daarom kreeg de man wat meer bewegingsvrijheid. En, ook achteraf wordt geen psychiatrisch ziektebeeld vastgesteld! Al met al zouden dus ook wel vraagtekens gezet kunnen worden bij de onrechtmatigheid van het optreden van de Bavokliniek. Maar Rechtbank en Hof hebben het over de boeg van het ontbreken van causaal verband gegooid.
Was deze man nu gek of niet?
Wat mij blijft intrigeren is dat de psychiaters bij deze man die zijn handen af liet snijden door de passerende trein zowel voor als na het ongeluk niet hebben kunnen vast stellen dat er sprake was van een psychotische aandoening. Ook blijft bizar dat de man geen spijt had van zijn daad. Moeten we dan niet tot de conclusie komen dat de man niet gek was maar dat wij – hier in het westen – zijn daad gewoon niet begrijpen?
Gek is in ieder geval wel dat de man terwijl hij geen (althans bijna geen) spijt leek te hebben van zijn auto-mutulatie wel een vordering tot schadevergoeding instelt tegen de Bavokliniek. Net als de hoofdpersoon uit de vertelling van Edgar Allen Poe die zichzelf als volkomen normaal beschreef, lijkt ook onze Saoudier volkomen normaal. Al met al een rare zaak…
Een link naar ’s Hofs arrest staat HIER.
Prof. mr. G.E. van Maanen is emeritus hoogleraar, Universiteit Maastricht. Zijn afscheidsrede hield hij in 2014.
