Gastblog Gerrit van Maanen
De rol van advocaat Roger Cox
Na het Urgenda-arrest tegen de Staat is deze uitspraak van 26 mei 2021 tegen Shell van nog veel groter belang. Urgenda heeft er al wereldwijd voor gezorgd dat overheden door de rechter gedwongen worden om versneld en scherpere klimaatmaatregelen te nemen, maar deze uitspraak tegen een private onderneming zoals Shell gaat nog een stapje verder. Dat kan de aanzet zijn om wereldwijd bedrijven aan te spreken op hun bijdrage aan het klimaatprobleem. Beide uitspraken zijn te danken aan het initiatief en werk van één advocaat, Roger Cox. Hij heeft daarmee een ongelooflijke prestatie geleverd.
De Shell-groep is wereldwijd één van de grootste producenten en aanbieders van fossiele brandstoffen. De CO2-uitstoot van de Shell-groep, haar toeleveranciers en afnemers is groter dan die van vele landen, zo oordeelt de rechtbank. Dit draagt bij aan de opwarming van de aarde, die tot gevaarlijke klimaatverandering leidt en ernstige risico’s meebrengt voor mensenrechten, zoals het recht op leven en een ongestoord gezinsleven. Algemeen aanvaard is dat bedrijven mensenrechten moeten respecteren. Dat is een zelfstandige verantwoordelijkheid van bedrijven die los staat van wat staten doen. Deze verantwoordelijkheid strekt zich ook uit over de toeleveranciers en de afnemers. RDS heeft een resultaatsverplichting ten aanzien van de CO2-uitstoot van de Shell-groep zelf. Ten aanzien van de toeleveranciers en afnemers geldt een zwaarwegende inspanningsverplichting. Deze houdt in dat RDS via het concernbeleid van de Shell-groep haar invloed moet aanwenden. Dit door bijvoorbeeld via het aankoopbeleid eisen te stellen aan toeleveranciers. RDS heeft alle vrijheid om de reductieverplichting naar eigen inzicht na te komen en het concernbeleid van de Shell-groep vorm te geven. De offers die dit vraagt, wegen op tegen het belang dat wordt gediend met het tegengaan van gevaarlijke klimaatverandering.
Ben van Beurden
De CEO van Shell Ben van Beurden heeft kennelijk weinig gevoel voor de ontwikkelingen om hem heen. In de pers heeft hij tot voor kort nog een beeld van Shell willen schetsen als het beste jongetje van de klas op milieugebied.
Shell heeft al eerder een flinke tik op zijn vingers gehad van de Nederlandse rechter. In de zaak van de vervuiling van de Nigerdelta is deze olieboer ook al – door het Haagse hof – aansprakelijk gesteld voor de schade veroorzaakt door lekkages van de pijpleidingen. Daarover berichtte ik al eerder op deze site. Maar Van Beurden lijkt nog steeds niet in te zien dat het roer radicaal om moet. Daar wordt Shell thans toe gedwongen door de rechter.
Uitvoerbaar bij voorraad
Op 26 mei 2021 heeft de rechtbank in Den Haag de meeste vorderingen tegen Royal Dutch Shell (hierna: RDS) toegewezen en bovendien uitvoerbaar bij voorraad. De Rechtbank:
„Het belang van Milieudefensie c.s. bij onmiddellijke nakoming door RDS van het bevel, weegt op tegen het belang dat RDS mogelijk heeft bij behoud van de bestaande toestand tot onherroepelijk op de vorderingen van Milieudefensie c.s. is beslist. In dit oordeel is verdisconteerd dat het uitvoerbaar bij voorraad verklaren van het bevel mogelijk ingrijpende gevolgen zal hebben voor RDS, die later moeilijk ongedaan kunnen worden gemaakt. Deze gevolgen voor RDS staan niet in de weg aan uitvoerbaar bij voorraad verklaring van het bevel en vormen geen reden daarvan af te zien.”
Omdat het beleid van Shell niet concreet genoeg is, vele voorbehouden kent en uitgaat van het volgen van de maatschappelijke ontwikkelingen in plaats van een eigen verantwoordelijkheid om te zorgen voor CO2-reductie, oordeelt de rechtbank dat sprake is van een dreigende schending van de reductieverplichting. De rechtbank beveelt RDS daarom om via het concernbeleid van de Shell-groep de CO2-uitstoot van die groep, haar toeleveranciers en afnemers, eind 2030 terug te brengen tot netto 45% ten opzichte van het niveau van 2019.
Een unieke procedure
Dit bevel is gegeven in een – unieke – procedure die is aangespannen door zeven stichtingen en verenigingen en ruim 17.000 individuele eisers. Volgens eisers doet RDS als beleidsbepalend hoofd van de Shell-groep onvoldoende, handelt zij onrechtmatig en moet zij meer doen om de CO2-uitstoot te verminderen. Eisers vorderden dat de CO2-emissies in 2030 ten opzichte van het niveau van 2019 moeten worden teruggebracht met 45% of anders 35% of 25%. De vorderingen gaan over de CO2-uitstoot van de Shell-groep zelf en ook die van haar toeleveranciers en afnemers.
Shell verplicht te zorgen voor CO2-reductie
De rechtbank concludeert dat RDS verplicht is via het concernbeleid van de Shell-groep te zorgen voor CO2-reductie van de Shell-groep, haar toeleveranciers en afnemers. Dat volgt uit de voor RDS geldende ongeschreven zorgvuldigheidsnorm, die de rechtbank heeft ingevuld aan de hand van de feiten, breed gedragen inzichten en internationaal aanvaarde standaarden.
Dreigende schending van de reductieverplichting
Vaststaat weliswaar, zo staat in rov 4.5.2:
„{…} dat RDS de klimaatambities voor de Shell-groep in 2019 en 2020 heeft aangescherpt. De businessplannen binnen de Shell-groep moeten echter nog worden aangepast aan deze klimaatambitie en er volgt nog een nadere toelichting op het toekomstige portfolio en de plannen. Daarmee komen het beleid, de beleidsvoornemens en de ambities van RDS voor de Shell-groep, naar het oordeel van de rechtbank, goeddeels neer op weinig concrete, nader uit te werken en niet-bindende voornemens voor de langere termijn (2050). Die voornemens (‘ambities’ en ‘intenties’) zijn bovendien niet onvoorwaardelijk, maar – zo valt te lezen in de disclaimers en cautionary notes bij de Shell documentatie – afhankelijk van het tempo waarmee de mondiale maatschappij in de richting van de klimaatdoelstellingen van het Akkoord van Parijs beweegt (‘in step with society and its customers’). Doelstellingen voor emissiereductie in 2030 ontbreken volledig; het NCF neemt 2035 als tussenstap. De rechtbank leidt hieruit af dat RDS zich het recht voorbehoudt om bij een tragere beweging van de maatschappij ook de Shell-groep een minder snelle energietransitie te laten doormaken. Daar komt bij dat RDS het standpunt van Milieudefensie c.s., dat de voorgenomen investeringen van RDS in nieuwe exploraties niet stroken met de na te streven reductiedoelstelling, onvoldoende heeft weersproken. Het door RDS vastgestelde beleid van de Shell-groep drukt vooral uit dat de Shell-groep de ontwikkelingen in de maatschappij volgt en aan staten en anderen een voortrekkersrol toekent. Daarmee miskent RDS haar eigen verantwoordelijkheid, die vergt dat zij haar reductieverplichting actief effectueert via het concernbeleid van de Shell-groep.”
Uit deze voorgaande rechtsoverwegingen trekt de rechtbank de conclusie dat
„{…} het beleid, de beleidsvoornemens en de ambities van RDS voor de Shell-groep niet stroken met de reductieverplichting van RDS. Hierin ligt een dreigende schending van de reductieverplichting van RDS besloten. Dat betekent dat de rechtbank het gevorderde bevel, dat strekt tot nakoming van deze rechtsplicht, moet toewijzen. Er is geen ruimte voor een belangenafweging. De rechtbank gaat daarom voorbij aan het door RDS gevoerde betoog over de (on)wenselijkheid van vorderingen zoals deze en het al dan niet openzetten van de deur voor claims van iedereen in de mondiale samenleving op elkaar. Het betoog van RDS dat het niet passend is een bevel aan één private partij op te leggen, stuit af op wat hiervoor is overwogen over de rechtsplicht van RDS.”
Inderdaad een ‘historische uitspraak’
Vrijwel niemand had er rekening mee gehouden dat de Urgenda-uitspraak van de rechtbank stand zou houden bij Hof en Hoge Raad. Toch is dat gebeurd. Ik zet al mijn aandelen Shell erop dat ook deze Klimaat-uitspraak tegen Shell bij Hof en Hoge Raad stand zal houden. De eerste reactie van Shell is – zoals verwacht – defensief. Het wordt tijd om Uw aandelen Shell van de hand te doen…
Prof. mr. G.E. van Maanen is emeritus hoogleraar, Universiteit Maastricht. Zijn afscheidsrede hield hij in 2014.
